کوچک اما بزرگ در آسمان شب

تلسکوپ‌های فضایی با رصد اجرام آسمانی در نورهای مختلف، جزئیات فراوانی را آشکار می‌کنند. مجموعه تصاویر هابل، سویفت و اسپیتزر از کهکشان آندرومدا، ستارگان و غبار این کهکشان را به وضوح مشخص کرده است.

اگر در شبی صاف به آسمان نگاه کنید، می‌توانید لکه‌ای مه‌آلود را در صورت‌فلکی زن‌درزنجیر (آندرومدا) تشخیص دهید.این لکه مه‌آلود که عبدالرحمن صوفی برای نخستین‌بار آن را به‌صورت جسمی آسمانی و غیرستاره‌ای ثبت کرد، چیزی نیست جز کهکشان آندرومدا، نزدیک‌ترین همسایه کیهانی کهکشان راه‌شیری که 2.5 میلیون سال‌نوری با ما فاصله دارد. به عبارت دیگر، پرتوهای نور 2.5 میلیون سال در راهند تا از این کهکشان به چشمان ما برسند. 

این کهکشان عظیم 220هزار سال‌نوری قطر دارد که بیش‌از 2 برابر قطر کهکشان راه‌شیری است. البته در مورد سنگینی این کهکشان اختلاف‌نظر وجود دارد؛ درحالی‌که پیش‌از این تخمین زده می‌شد این کهکشان میزبان 200میلیارد ستاره باشد؛ تازه‌ترین تخمین‌ها تعداد ستارگان آن را به هزار میلیارد عدد افزایش داده‌اند! جالب اینجاست که این کهکشان با سرعت 1000 کیلومتر بر ثانیه (!) به کهکشان ما نزدیک می‌شود و اگر اتفاق خاصی پیش نیاید، تا چند میلیارد سال آینده با کهکشان ما برخورد خواهد کرد. البته این برخورد همانند تصادف دو خودرو نیست و حاصل آن، تشکیل کهکشانی بزرگ‌تر خواهد بود. 

اخترشناسان برای آن‌که بهتر بتوانند جزئیات اجسام آسمانی ازجمله کهکشان آندرومدا را تشخیص دهند، آن‌را در طول‌موج‌های مختلف رصد می‌کنند. ستارگان و سحابی‌های مختلف در نورهای فرابنفش، مریی و فروسرخ به شکل‌های متفاوتی دیده می‌شوند و با بررسی این تفاوت‌ها می‌توان نوع آن جسم را تشخیص داد. تصاویر زیر را نیز تلسکوپ‌های فضایی سویفت (نور فرابنفش)، هابل (مریی) و اسپیتزر (فروسرخ) تهیه کرده‌اند.

تلسکوپ سویفت که ماهواره واکنش‌سریع ناسا برای رصد پس‌تاب‌های فورانگرهای گاما است، با تهیه 300 عکس از کهکشان آندرومدا توانسته 20هزار منبع قدرتمند فرابنفش را در آن شناسایی کند. ستارگان جوان و پرانرژی و سحابی‌های نشری جوان از جمله این منابع قوی به شمار می‌روند. این تصاویر در سال 2009 گرفته شده‌اند.

در نور مریی، ترکیبی از ستارگان معمولی، سحابی‌ها و گردوغبار قابل مشاهده است و در نور فروسرخ، می‌توان پراکندگی لایه‌های گردوغبار را در سراسر کهکشان مشاهده کرد.

انطباق نوارهای تاریک در تصویر مریی با خطوط درخشان تصویر فروسرخ، مشخص می‌کند این‌ها گردوغبار هستند. تصاویر اسپیتزر نیز در سال‌های 2005 و 2006 گرفته شده‌اند.